Wellicht zijn er lezers die,
aangestoken door onze verhalen, ook eens gaan kijken in de oude
Utrechtse stadjes die in deze serie beschreven worden. De
zondagochtend is daar bijzonder geschikt voor. Het is dan
uitgestorven stil, de ene helft van de bevolking ligt nog in bed en
de andere helft zit in de kerk. Of de verhouding werkelijk fiftyfifty
is kan ik natuurlijk niet nagaan, maar op straat zie je in ieder
geval niemand.
Ik zou dan wel aanbevelen te wachten
tot het voorjaar. De oude gevels en smalle straatjes mogen dan voor
de liefhebber hartverwarmend zijn, bij een temperatuur van rond het
vriespunt en met een gure wind hou je het toch niet al te lang vol.
Gerard en ik besluiten dan ook in Montfoort nog één
bezienswaardigheid mee te pikken en dan terug naar huis te rijden.
We wandelen de Hofstraat, die
achterlangs de kerk loopt, uit en komen aan bij het merkwaardige
stadhuis. Het in aanleg 14e eeuwse pand, heeft een uit de
18e eeuw daterend, hoog, zadeldak tussen twee trapgevels
dat wordt bekroond door een aardig klokkentorentje. Het vormt een
voor Nederland unieke combinatie met de eraan vast gebouwde
IJsselpoort.
Het stadhuis werd in 1676 verbouwd ten
behoeve van de vierschaar, de door vier scharen (banken) afgezette
rechtszaal. In de 18e eeuw werd het aan de kant van de
rivier uitgebreid met een vleugel, in de 19e eeuw kreeg
het een nieuw bordes. In de jaren '60 van de afgelopen eeuw werd het
stadhuis gerestaureerd en ontpleisterd. De gevels en ramen werden
gereconstrueerd naar 18e eeuwse vormen.
Tegenwoordig is er een restaurant en
stadscafé in gevestigd en even twijfelen we of we niet liever de
warmte van de gelagkamer op zullen zoeken. Maar we vermannen ons en
lopen onder de poort door. Naast de doorgang zien we weer een
overblijfsel van het middeleeuwse strafsysteem waar we in Woerden en
Oudewater ook al voorbeelden van tegenkwamen.
'Gelijk in Woerden de ijzeren
halsband nog prijkt aan het stadhuis, ' schrijft Craandijk, 'zoo
hangen hier nog beide steenen aan den ketting, die de "quade
wiven" in den goeden ouden tijd moesten dragen.'
Heer Guyotte van IJsselstein stelde in
1336 deze heilzame straf in voor het geval dat '…een kwaad wijf
een goede knaap te hoofde sprak met kwade woorden…' of
'…dat twee vrouwen malkander uitscholden.' Men liet de
misdadigster '…eenen steen om den hals rondom de poorten dragen,
tenzij zij liever eene boete van een pond wilde betalen…' Maar
ja, dat was 'den goeden ouden tijd', kom daar nu nog eens om !
Tegenwoordig liggen oude stadspoorten
vaak midden in drukke steden, terwijl je oorspronkelijk natuurlijk
direct buiten de stad stond, als je onder de poort doorging. In
Montfoort kun je dat nog ervaren. Als je de smalle IJsselbrug
overloopt, langs het groen en wit geschilderde houten
brugwachtershuisje dat een beetje te verschimmelen staat, ben je zo
goed als de stad uit.
Er staan nog een paar huizen, maar een
klein eindje rechtuit de Doeldijk op en je loopt tussen de weilanden.
De moderne uitbreidingswijken, die Montfoort natuurlijk ook heeft,
liggen aan de andere kant van de rivier, ten oosten en ten zuiden van
de oude binnenstad. Wel aan deze kant, maar meer naar het westen,
ligt nog een industrieterreintje.
Vanaf de brug heb je dus een uitzicht
op de stad dat niet heel veel zal verschillen van wat Craandijk aan
het eind van de 19e eeuw aantrof. 'De ligging van het
oude stadje is, van hier te zien, niet onbevallig…' schrijft
hij. Al vond hij er verder niet zoveel aan: 'De groote, nieuwe
Roomsche kerk is nog wat nieuw en kaal…' Die kerk, vanaf de
brug helemaal rechts, is in 1925 vervangen door een nog nieuwer
exemplaar.
Maar ook over de oude Hervormde kerk,
waarvan de spits net boven het dak van het Stadhuis uitsteekt,
schrijft hij dat: '…die overigens niets bezienswaardigs heeft…'.
Het Stadhuis annex stadspoort wordt afgeserveerd met: '…de
IJsselpoort heeft niets bijzonders…' en ook het kasteel bezoekt
hij '…niet om het gebouw zelf…'. Eigenlijk kan alleen de
oude commanderij de dominee bekoren.
Laat al dit gezuurpruim u niet
weerhouden van een bezoek aan Montfoort want het is een heel aardig
stadje dat, afgezien van de behandelde oudheden, nog heel wat mooie
geveltjes en knusse straatjes heeft.
Dominee Craandijk wandelt vervolgens
door via IJsselstein naar Utrecht, maar schrijft daarbij: 'Deze
togt vordert een langen zomerdag…' Hij vermeldt dat er tijd te
winnen is door van Montfoort naar IJsselstein een rijtuig te nemen
en: 'Voor het laatste gedeelte kan men welligt gebruik maken van
de stoomboot, die van IJsselstein op Utrecht vaart.'
Wij bewaren IJsselstein voor een
andere, hopelijk warmere, gelegenheid.
NB:
Dit
verhaal is geschreven in 2003 en eerder gepubliceerd in de
Artishockberichten, programmablad van de vereniging Artishock in
Soest en op het Volkskrantblog.
Tekening:
Gerard Kuit
Bronnen:
Wandelingen door Nederland, Utrecht - J. Craandijk, 1874; Wij trekken
door Utrecht - Rinke Tolman, 1935; ENSIE lexicon 1952; Kastelengids
van Nederland - Kransberg en Mils, 1979; Monumenten in Nederland -
Utrecht, 1997
Links:
Website van de
gemeente Monfoort
Website van
kasteel Montfoort
Lokatie Montfoort op Google Maps
Oude
foto's en historische informatie is te vinden bij Streekarchief
Rijnstreek en Lopikerwaard
1 opmerking:
Zeker van plan. Misschien binnenkort al.
Een reactie posten