Het Kerkje aan Zee staat vlak bij de
vuurtoren van Urk. Het is het oudste gebouw van het eiland en dateert
uit 1786. Een oudere voorganger kwam, door kustafslag, op een
eilandje te staan en moest uiteindelijk afgebroken worden.
Het huidige kerkje is een eenvoudig
gebouw met een aardige toren. Het staat temidden van een kerkhof met
oude graven, waar een merkwaardig verhaal aan verbonden is.
Af en toe zie je in het nieuws bewoners
van voormalige koloniën, die bij een Westers museum aankloppen om
overblijfselen, of voorwerpen, terug te vragen. In vroeger tijden
werden allerlei spullen, van kunst tot menselijke lichaamsdelen, naar
onze streken gehaald. Daar staan ze nu in musea, soms tot verdriet
van de nakomelingen van de oorspronkelijke eigenaren.
Een dergelijk verhaal speelde zich, een
jaar of 10 geleden, ook af op Urk. Het comité Urker Schedels vroeg
aan het Utrechtse Universiteitsmuseum om een groep doodshoofden terug
te geven, die meer dan honderd jaar geleden ontvreemd was.
Als Gerard en ik op het voormalige
eiland voor het hek van het Kerkje Aan Zee staan, zien we een groot
paneel waarop het hele verhaal uitgelegd wordt. Het komt allemaal
voort uit het idee dat je, door het meten van schedels, van alles te
weten kunt komen over bepaalde bevolkingsgroepen.
De theorie was dat in de bevolking van
Urk, dat als eiland geïsoleerd was van de rest van Nederland,
kenmerken van oeroude voorouders bewaard zouden zijn gebleven. Door
het bestuderen van hun schedels zouden wetenschappers misschien leren
hoe de prehistorische Nederlanders eruit gezien hadden.
De Hilversumse arts J.F. Van Hengel
wist, in 1877, door een list een paar schedels van het Urker kerkhof
te ontvreemden. Later deden andere onderzoekers schedelmetingen op
het eiland, bij levende bewoners en overleden voorouders. Opnieuw
verdwenen er schedels. Uiteindelijk belandde een deel van de
overblijfselen in het Utrechtse museum. In 2007 werd het verzoek om
teruggave ingediend en in 2010 konden zes schedels worden
herbegraven.
De schedelmeting, als wetenschappelijke
onderzoeksmethode, is uiteindelijk niet zinvol gebleken. Maar volgens
Wikipedia zijn er, door het eeuwenlang isolement, wel gevolgen voor
de bevolking van Urk. Zo zijn er relatief veel mensen die aan de
zeldzame, erfelijke, Ziekte van Buchem lijden, een botaandoening die
doofheid kan veroorzaken.
NB: Dit verhaal is geschreven in 2016, voor het verenigingsblad van Artishock in Soest. De situatie ter plaatse kan inmiddels veranderd zijn.
Bronnen: Jac.P.Thijsse – Langs de Zuiderzee 1915; Monumenten
in Nederland - Gelderland 2000; Google maps, Wikipedia en andere websites.
