De Zuiderzee deel 8 – Naarden, kerk, stadhuis, haven en Jan Comenius

Van de Utrechtse poort naar het stadhuis is maar een kippeneindje. Toch ga ik, op het kleine pleintje tussen stadhuis en kerk, even op een bankje zitten, terwijl Gerard om de kerk heen loopt om foto's te maken.

Voor me staat het standbeeld van Jan Comenius, een bebaarde man met een keppeltje op en een lang gewaad aan. Hij houdt z'n handen voor zich, alsof hij iets aan het uitleggen is. Passend want Comenius was een belangrijke onderwijs-hervormer.

Hij werd, in 1592, geboren in Moravië en stierf, in 1670, in Amsterdam. Hij werd begraven in de toenmalige Waalsche kerk in Naarden. 'Waarom dat geschiedde weet niemand', schrijft prof. de Rijk, 'hij had nimmer in Naarden gewoond.'

In 1929 werd de vloer van de kerk opengebroken in een poging om het graf van Comenius te vinden. Hoewel men zeker was van de plaats vond men drie verschillende stoffelijke overschotten. In de jaren '30 is zijn begraafplaats omgevormd tot Comeniuskapel. Vlak daarbij is ook het Comeniusmuseum gevestigd.

Jac. Thijsse, zelf onderwijzer, schrijft: '...den man, die tweehonderd jaar geleden precies verteld heeft, hoe men kinderen het best kan onderwijzen en we doen het nog steeds anders. Zoo is de wereld...'.

---

Vanaf mijn bankje heb ik een goed zicht op de indrukwekkende gevel van het stadhuis. Twee rijk versierde trapgevels, de een wat hoger en breder dan de andere, kleurige gebeeldhouwde maskers, spreuken, kruisvensters met luiken, een ingang met een zandstenen omlijsting, beeldjes en een eigenlijk tamelijk bescheiden trap. En ook nog een klein klokkentorentje op het dak.

Het gebouw dateert uit het begin van de 17e eeuw en is gerestaureerd in 1936. Het interieur moet ook fraai zijn, maar daar hebben we vandaag geen tijd en gelegenheid voor. Met het, 300 jaar jongere, in traditionele stijl uitgevoerde politiebureau, op de straathoek ernaast en de fraaie middeleeuwse St. Vituskerk, vormt het een sfeervol stadscentrum.

Professor de Rijk schrijft: 'Naarden is niet groot, maar gij zult moeten erkennen, dat het er hier zoo vriendelijk en uitlokkend uitziet, als eene kleine stad maar doen kan.'

De professor gaat zich, in 1905, verpozen in herberg 'Het vliegend hert', aan de andere kant van de kerk, in de Cattenhagestraat. Daar is nog steeds een restaurant gevestigd, maar dat is op zondagochtend nog niet open. We wandelen dus weer terug naar de auto.

---

Even later rijden we weer langs het stadhuis, de Marktstraat door, naar de andere kant van de vesting. Daar zijn de oude en de nieuwe haven. Echte havens kun je het nauwelijks noemen, want ze liggen binnen de vestingwallen en grote schepen kunnen er dus niet komen.

Maar we kijken er even rond, beklimmen de vestingwallen en proberen, in de verte, achter de snelweg A1, een glimp te zien van de Zuiderzee...

---

Meer info over de opmerkelijke geschiedenis rondom het graf van Comenius vind je op de website van de Comenius-stichting www.comenius-naarden.nl

---

Dit verhaal is geschreven in 2011 en is eerder verschenen in de Artishock Berichten, het maandblad van Vereniging Artishock in Soest. Het kan zijn dat inmiddels de situatie ter plaatse gewijzigd is.

Tekening: Gerard Kuit


Foto's: Jan de Stripman

Bronnen: Jacobus Craandijk – Wandelingen door Nederland 1879; Prof. J.A. De Rijk e.a. – Wandelingen door Gooi- en Eemland 1905; Jac.P.Thijsse – Langs de Zuiderzee 1915; Monumenten in Nederland - Noord-Holland 2006 ; Google maps en Wikipedia.

Zie op Wikipedia:  Naarden

Op Google Maps: Naarden

Website gemeente Bussum www.bussum.nl

De Zuiderzee deel 7 – Naarden Vesting, Promers bolwerk en Utrechtse poort

Op een prachtige, frisse, lente-ochtend rijden we opnieuw naar Naarden. We nemen de A1, richting Amsterdam, maar verlaten die ter hoogte van Naarden-Bussum om verder te gaan over de oude rijksweg.

Zo passeren Gerard en ik hotel Jan Tabak. Ik had onthouden dat de oude herberg afgebrand was en dat er daarna een witte, moderne, blokkendoos voor in de plaats gebouwd is. Dat klopt op zich wel, alleen was die brand al in 1817, toen Naarden belegerd werd door de Fransen.

Daar kan ik me niets van herinnerd hebben. In de 19e eeuw is er op dezelfde plaats echter een nieuw logement opgericht en misschien ben ik daar als kind wel eens langs gefietst. Dat pand is in 1977 afgebroken en daarna is het nieuwe nogal sfeerloze hotel gebouwd. Volgens de website van de gemeente is het in het Gooi desalniettemin 'een begrip'.

De Utrechtse poort

We slaan af naar Naarden-vesting en al gauw komen de imposante aarden wallen in zicht. Naast de oorspronkelijke, smalle, brug naar de Utrechtse poort is een nieuwe toegang gemaakt, voor het moderne autoverkeer. Vlak daarnaast parkeren wij, op het Promers-bolwerk, voor de kazerne.

We horen de klokken van de grote kerk beieren en zien op hun zondags geklede Naardenaren uit hun auto stappen. Ook wij stappen uit en wandelen langs het gesloten VVV-kantoor. Verplaatst naar Hilversum, wat gek is voor zo'n bezienswaardig stadje.

Er is wel een informatiepaal geplaatst, met een beeldscherm waarop je een virtuele wandeling door en rond de stad kunt maken. Ik druk op wat knoppen maar besluit als snel dat een echte wandeling waarschijnlijk veel leuker is.

De Utrechtse poort staat in de steigers. Je ziet dat het binnenkomend verkeer hier gedwongen wordt om twee bochten te maken, voor het de hoofdstraat op kan rijden. Dat zal bij een eventuele bestorming de boel in ieder geval vertraagd hebben.

Het poortgebouw dateert uit 1680, maar het werd in 1877 ingrijpend verbouwd. Professor de Rijk, die rond 1900 wandelverhalen publiceerde in de Gooi- en Eemlander, beschreef het zo:

'Zooals zij er nu staat, met haar kanteelen en rondissen, den spitsboog waarboven de Nederlandse leeuw en als frontispice een trofee van krijgsattributen (…) de beide medaillons, die aan de stadskant zijn aangebracht (...) zijn de aandacht waard, dewijl zij de bustes vertonen van Koning Willem III en Koningin Sophie.'

We maken wat foto's en wandelen de hoofdstraat in die eigenlijk de marktstraat heet.

---

Dit verhaal is geschreven in 2011 en is eerder verschenen in de Artishock Berichten, het maandblad van Vereniging Artishock in Soest. Het kan zijn dat inmiddels de situatie ter plaatse gewijzigd is.

Tekening: Gerard Kuit

Foto's: Jan de Stripman

Bronnen: Jacobus Craandijk – Wandelingen door Nederland 1879; Prof. J.A. De Rijk e.a. – Wandelingen door Gooi- en Eemland 1905; Jac.P.Thijsse – Langs de Zuiderzee 1915; Monumenten in Nederland - Noord-Holland 2006 ; Google maps en Wikipedia.

Zie op Wikipedia:  Naarden

Op Google Maps: Naarden

Website gemeente Bussum www.bussum.nl

De Zuiderzee deel 6 – Naarden, beschermd, maar ook gevangen in zijn vesting

Dominee Craandijk vond Naarden maar niets. Hij schrijft wel over de Herberg Jan Tabak, buiten het stadje, die Constantijn Huygens al bezocht in 1692, toen hij pas gebouwd was: 'De overlevering zegt, dat de stichter een tabaksverkooper uit de hoofdstad was, die in den winkel gestopte pijpen verkocht, en daarmede, behalve een bijnaam, een aardig fortuin won.'

Maar het vestingstadje zelf doet hij af met: 'Naarden, de oude hoofdstad (van het Gooi...), heeft voor wandelaars bijzonder weinig aantrekkelijks.' Hij geeft nog wel toe dat de vesting nuttig was voor de bescherming van de bevolking en de kerk wel aardig is om te zien, maar: 'Een en ander kan ons echter niet bewegen, om in de doodsche, regte straten en tusschen de hooge aarden wallen der vesting ons hoofdkwartier te kiezen.'

Misschien is het omdat de vesting toen nog helemaal in gebruik was als militair bolwerk, dat Craandijk er niets in zag. Of wellicht omdat Naarden een beetje gehinderd werd door die vesting. Het was door de Kringenwet namelijk verboden om rondom een vestingwerk bouwwerken in steen op te richten.

Naarden werd dus niet alleen beschermd, maar zat ook gevangen in zijn omwalling en werd voorbijgestreefd door andere plaatsen in het Gooi, zoals Hilversum dat zich in de 19e eeuw wel flink kon ontwikkelen.

Jac. Thijsse denkt er, 25 jaar later, in ieder geval heel anders over. Maar hij is opgegroeid '...in vestingen en onder de soldaten...', schrijft hij en '...ondanks mijn zeer vreedzamen aard en terwijl ik oorlog beschouw als de grootst mogelijke ramp...' bekijkt hij een vesting als Naarden toch met '...groote belangstelling.'

'De stad zelf is heel gewoon ouderwets,' zo gaat hij verder, 'de meeste straten geplaveid met kinderhoofdjes en zooals zoovele steden de kerk en het stadhuis zijn zoo mooi, als je maar kunt verlangen.'

En zo is het nog steeds. Alleen zijn die kerk en dat stadhuis wel ouder dan de huidige vesting. De oudste delen daarvan dateren uit de 17e eeuw en zijn te vinden aan de noordwestkant. Tussen bastion Oudmolen en bastion Katten ligt hier de Oude haven.

Aanvankelijk moet Naarden een vissersdorp geweest zijn. Maar die oude nederzetting werd in de 14e eeuw, tijdens de Hoekse en Kabeljauwse twisten, door de Hoeken verwoest. Omdat het dorp ook te kampen had met afslag van de Zuiderzeekust, werd het vanaf 1351, wat verder landinwaarts, heropgebouwd.

Het nieuwe Naarden werd voorzien van verdedigingswallen en in 1403 kreeg het van Albrecht van Beieren toestemming om opnieuw een zeehaven aan te leggen. In 1572 werd de stad ingenomen door de Spanjaarden en een groot deel van de bevolking werd vermoord.

Eind 16e eeuw begon men met de aanleg van nieuwe vestingwerken maar desondanks werd de stad, in 1672, ingenomen door de Fransen. Na de bevrijding door prins Willen III besloot men tot de bouw van de vesting zoals we die nu kennen. De haven van Naarden werd daardoor, in 1685, afgesloten voor visserschepen.

---

Dit verhaal is geschreven in 2010 en is eerder verschenen in de Artishock Berichten, het maandblad van Vereniging Artishock in Soest. Het kan zijn dat inmiddels de situatie ter plaatse gewijzigd is.

Tekening: Gerard Kuit

Bronnen: Jac.P.Thijsse – Langs de Zuiderzee 1915; Monumenten in Nederland - Noord-Holland 2006 ; Google maps en Wikipedia.

Zie op Wikipedia:  Naarden

Op Google Maps: Naarden

De Zuiderzee deel 5 – Naar Naarden

'Van Muiderberg wandel je heel prettig verder langs de zee, eerst langs een paar waterplasjes en dan over een hoog, zandig buitenland...', schreef Jac P. Thijsse in 1915.

De snelste route van Muiderberg naar Naarden gaat tegenwoordig over de A1. Ten noorden van het stadje loopt die snelweg vlak langs de oude Zuiderzeekust. Je hebt daar een mooi uitzicht op het water aan de ene kant en de oude vestingwerken aan de andere.

Als liefhebbers van kleine weggetjes zoeken Gerard en ik naar een alternatieve route. We verlaten Muiderberg aan de oostkant, via een bescheiden nieuwbouwwijkje. De weg die we volgen heet de IJsselmeerweg, dat klinkt veelbelovend. Maar van het water krijgen we niet veel te zien.

We gaan onder een andere snelweg door, de A6, die via de Hollandsebrug naar Almere voert. Erg overzichtelijk is het allemaal niet, we rijden ons vast in een bussluis en moeten op onze schreden terugkeren om de doorgaande weg te vinden.

Het Naarderbos heet het hier, maar als je op Googlemaps kijkt zie je niet veel bomen. De oude dijk waarover Thijsse liep ligt rechts van ons, op zijn zandige buitenland is een recreatieterrein aangelegd met een golfbaan en een jachthaven. Uiteindelijk gaan we ook onder de A1 door en vinden we de trekvaart terug.

Die volgen we tot aan de vesting. Daar moeten we stoppen voor een hele rits hardlopers, van allerlei leeftijden, die klaarblijkelijk deelnemen aan een wedstrijd, of prestatieloop. Het is al te laat om Naardenvesting uitgebreid te bekijken, dus rijden we er alleen maar doorheen. Om aan de andere kant weer te stuiten op hardlopende Naardenaren. Een sportief volkje !

We besluiten om een volgende keer terug te keren om te zoeken naar sporen van het Naarden van voor de vesting. Ooit moet het stadje een haven hebben gehad, van waaruit schepen de Zuiderzee op konden.

Thuis vind ik op internet een website waarop een wandelroute beschreven wordt van Amsterdam naar Huizen, het Waterkeringpad. Leuk want die volgt in grote lijnen de route die wij ook net genomen hebben.

'Het Waterkeringpad is een 36 kilometer lange wandelroute. De route is verdeeld over acht trajecten en is in beide richtingen te lopen. De route is duidelijk voorzien van bordjes en bij het begin van elk traject staat een informatiepaneel met routekaart.'

Heel uitgebreid is de informatie niet die op de website staat. Maar met ons verhaal erbij kun je toch een aardig idee krijgen van de geschiedenis van dit stuk Nederland.

---

Dit verhaal is geschreven in 2010 en is eerder verschenen in de Artishock Berichten, het maandblad van Vereniging Artishock in Soest. Het kan zijn dat inmiddels de situatie ter plaatse gewijzigd is.

Op internet zie ik, in 2012, het bericht dat de golfbaan Naarderbos in november 2011 failliet is gegaan. Inmiddels moet er een oplossing gevonden zijn voor de financiële problemen, want op de eigen website van de baan worden abonnementen aangeprezen en wordt er een verbouwing aangekondigd...

Tekening: Gerard Kuit

Bronnen: Jac.P.Thijsse – Langs de Zuiderzee 1915; Monumenten in Nederland - Noord-Holland 2006 ; Google maps en Wikipedia.

Zie op Wikipedia:  Naarden

Op Google Maps: Naarden en het Naarderbos