Na aflevering 11 breekt het verslag van onze rondrit over de Veluwe af. Ik weet niet meer precies waarom ik tot het besluit kwam om de rest van de tocht niet meer te beschrijven, maar ik denk dat er verschillende redenen waren. Ten eerste begon het te regenen. We zijn de auto nog maar een paar keer heel eventjes uit geweest en hebben dus het landschap niet meer zo uitgebreid tot ons genomen als eerder op de dag.
Ten tweede kwam er een zomerstop tussen. De hele tocht verscheen in afleveringen in de Artishockberichten, het programmablad van vereniging Artishock in Soest. Aflevering 11 stond in het blad van juni 1999, het laatste voor de zomerstop. Ik vermoed dat ik het leuker vond om in het nieuwe seizoen met een nieuwe reeks te beginnen.
Ten derde maakte ik het onze vaste illustrator, Gerard Kuit, nogal moeilijk met mijn verhalen over de Veluwe. Ik had het tochtje samen met mijn vrouw, Elly, ondernomen en Gerard was qua beeldmateriaal afhankelijk van de foto's die wij onderweg gemaakt hadden en de paar plaatjes die ik in boeken had kunnen vinden. Voor volgende projecten zou ik het wat dichter bij huis zoeken of samen met Gerard op verkenning uitgaan.
Alles bij elkaar misschien een verklaring voor het afbreken van het verhaal, maar een beetje onbevredigend blijft het toch wel. Daarom zal ik in het kort proberen te schetsen wat we op de terugtocht nog gezien hebben.
Dieren – Komend vanuit Laag-Soeren is het maar een klein eindje tot de buitenwijken van Dieren. De nieuwbouw dateert van na de tweede wereldoorlog en maakt van Dieren een van de grotere gemeenten langs de Veluwezoom. Dieren wordt al in de 11e eeuw genoemd. Het is strategisch gelegen aan een aantal belangrijke handelsroutes. De IJssel als oudste, die Arnhem, Zutphen, Deventer en Zwolle met elkaar verbindt.
In 1862 werd de spoorlijn van Arnhem naar Zutphen aangelegd en in 1866-68 het Apeldoorns Kanaal gegraven. Dieren ontwikkelde zich in de 19e eeuw tot een industrieel centrum. Eerst door de sigarenindustrie en in 1902 werd er de rijwielfabriek 'Gazelle' opgericht. De nog bestaande bebouwing in Dieren dateert grotendeels van na 1850, het dorp kreeg pas in 1848 een eigen kerk.
Dominee Craandijk schrijft niet veel over Dieren. Maar toen hij er rond 1880 voorbij wandelde was het dan ook een dorp met veel nieuwbouw en weinig historie. De dominee vermeldt dat je er op de pas geopende spoorlijn naar Apeldoorn kunt stappen. En in een latere wandeling, komend vanuit Arnhem, heeft hij het over: '…het uitgestrekte Dieren, aan wiens ingang het aanzienlijk landgoed prijkt, dat eens de commanderij der Duitse ridders *) en later een prinselijk lustverblijf was.'
Hoewel de doorgaande weg dat landgoed doorsnijdt, zul je tegenwoordig dat lustslot tevergeefs zoeken. De in 1219 gestichte commanderij kwam in 1647 als jachtslot in het bezit van stadhouder Willem II. Maar dit Hof te Dieren werd in 1795 door een brand verwoest. Baron van Heeckeren van Wassenaar herbouwde het slot in 1824, waarop het in 1944 opnieuw werd verwoest. De restanten werden in de jaren '60 gesloopt, er resteert nu nog slechts een 18e eeuwse tuinmuur en een dienstwoning uit 1915.
Een deel van de tuinaanleg, in 1824 ontworpen door J.D.Zocher, is bewaard gebleven, alsmede een 18e eeuws pand dat bekend staat als het Bombergse huis en lange tijd in gebruik was als herberg, maar dat vermoedelijk een van de oorspronkelijk bouwhuizen **) van het jachtslot was. De bossen en heidevelden van het landgoed zijn opengesteld voor fietsers en wandelaars, de tuin is voor publiek gesloten.
*) De Duitse orde was een geestelijke ridderorde die tijdens de kruistochten in 1190 in Palestina gesticht is. In de daaropvolgende eeuwen is de orde van belang geweest bij het kerstenen van noord- en noordoost Europa. De ridders werkten daarbij samen met de Hanze en stichten steden in Polen, Pruisen en Litouwen. Na allerlei schermutselingen raakte de orde in de 16e eeuw in verval. In Duitsland werd de orde in 1809 door Napoleon opgeheven. De Nederlandse afdeling, die sinds 1637 protestants is, bestaat nog en zetelt in Utrecht, sinds enige jaren weer in het oorspronkelijke Duitse huis, aan de Springweg. Je kunt de oude kruisvaarders gewoon in het telefoonboek opzoeken !
**) Een bouwhuis is een bedrijfsgebouw (stal, schuur, koetshuis o.i.d.) behorend bij een landhuis. Vaak staan er op het voorplein van een groot landgoed of kasteel, ter weerszijde, twee bouwhuizen.
Ellecom – Vanuit Dieren reden wij de provinciale weg op richting Arnhem. Het eerste dorp dat je dan tegenkomt is Ellecom. In 'Monumenten in Nederland' wordt het omschreven als '…ontstaan als een hoevenzwerm op de zuidoostflank van de Veluwestuwwal bij de overgang van naar het rivierdal van de IJssel.' Al in 1127 werd er in Ellecom een kapel gesticht en de opvolger hiervan was tot in de 18e eeuw de enige kerk in de wijde omgeving.
Vanuit Dieren en De Steeg ging men hier ter kerke. Van de oudste kerk resteert alleen nog de romaanse toren. Het schip werd in 1859 op kosten van graaf Bentinck, toenmalige eigenaar van het nabijgelegen landgoed Middachten, nieuw in neogotische stijl opgetrokken.
Verder vinden we in het dorp het fraaie, witgepleisterde, landhuis Avegoor. Al in 1356 wordt dit huis vermeld maar het huidige gebouw dateert uit 1847 toen het gebouwd werd in opdracht van Lady Athlone, W.E. gravin van Reede*). De meeste woonhuizen in het dorp zijn van na 1830. Er zijn een paar oude boerderijen waarvan een 'Het Bouwhuis' genoemd wordt en in ieder geval ouder is dan 1637, toen het door de eigenaar van Middachten aangekocht werd en ingericht als pastorie.
*) Zie verder in het volgende deel bij kasteel Middachten. In het landhuis Avegoor is inmiddels een hotel gevestigd.
Deze verhalenreeks is, in 1998 en '99, geschreven voor de Artishockberichten, het maandblad van culturele vereniging Artishock in Soest. Omstandigheden ter plaatse kunnen inmiddels veranderd zijn.
Bronnen: Grote historische atlas van Nederland - Wolters-Noordhof 1990; Grote topografische atlas van Nederland - Wolters-Noordhof 1987; Ontdek de Veluwe - IVN in samenwerking met de VARA 1981; Handboek Natuurmonumenten 1996; Wandelingen door Nederland, Gelderland I, door J. Craandijk - Tjeenk Willink 1894; Lexicon dorpen en steden benelux - Prisma 1984; Atlas van de Nederlandse kastelen – Sijthof 1980; ENSIE – lexicon 1952, Gids voor Arnhem en omstreken – V.V.V. 1914.
3 opmerkingen:
Dit is onlangs geschreven? Dieren is nu vooral bekend van de Spelerij, een wat minder gestroomlijnde speeltuin met zelf gemaakte speelwerktuigen.
@martin - Het is een oud verhaal. Dit deel is in 2002 geschreven...;o)
@martin - Maar misschien ben ik wat dat betreft niet duidelijk genoeg geweest. De hele tekst is in 2002 geschreven, als aanvulling op een reeks uit 1998-99.
Ik heb voor op dit blog alleen wat punten en komma's gewijzigd en links toegevoegd.
Het lijkt me een leuke speeltuin, trouwens...!
Een reactie posten