De Zuiderzee – 22 – Nijkerk, tabaksteelt en nieuwe kerk

Een van de voormalige tabakspakhuizen...

Nijkerk is een rustig stadje. Het ligt een eindje van de oude Zuiderzeekust af en de A28, die Amersfoort met Zwolle verbindt, is ruim om de oude binnenstad heen geleid. Het heeft een haven, die door de Arkervaart is verbonden met de randmeren. Maar erg veel scheepvaart is er niet.

In vroeger eeuwen was dat wel anders. Nijkerk was toen een belangrijke handelsplaats, vooral voor tabak. De teelt van de verslavende tabaksplant begon, in ons land, in de eerste helft van de 17e eeuw. Tot het eind van de 19e eeuw is het een belangrijk landbouwgewas geweest, vooral in de Gelderse Vallei en de aan oostkant van de Utrechtse Heuvelrug.

Nijkerk heeft er zijn bloei aan te danken, ook omdat het plaatsje zo handig aan de Zuiderzee lag, waardoor de handelswaar efficiënt afgevoerd kon worden. In de oude stad kun je er de sporen nog van zien, met name een aantal oude pakhuizen en enkele fraaie woningen van rijk geworden handelaren.

We parkeren de auto vlak buiten het centrum, in een rustige villawijk, Gerard laadt de rolstoel uit en rolt me de stad in. Het is nog steeds fris, maar met het zonnetje erbij toch geen onaangenaam weer.

Op de Langestraat krijgen we voor het eerst het opvallende, witte torentje van de Grote Kerk in beeld. Nijkerk betekent 'nieuwe kerk'. Men neemt aan dat het stadje zo heet omdat hier, aan het begin van de 13e eeuw, een nieuw godshuis gesticht werd, als dochterkerk van Putten.

Het ruim 57 meter hoge bouwwerk is vanaf grote afstand te zien. Het oudste gedeelte is de basis van de kerktoren, de bovenbouw daarvan is het nieuwste deel. De kerk zelf is enkele malen verwoest en weer opgebouwd, voor het laatst, na een stadsbrand, in 1540. De toren werd in 1776 opnieuw onder handen genomen en toen voorzien van zijn kenmerkende, witte spits.

Op verschillende plaatsen zijn in de kerk versieringen aangebracht, in de vorm van slingers tabaksbladeren, herinnerend aan de tijd dat de tabaksteelt de stad welvaart en voorspoed bracht. Van die welvaart zie je ook wel iets als je langs de fraaie huizen rond de kerk wandelt.

Halverwege de Langestraat is een stenen trap die afdaalt naar een smal grachtje. Wij slaan hier rechtsaf en vinden even verderop, aan het plein, een restaurant met een terras, waar twee vrouwen wat kleumend zitten te roken. Wij gaan naar binnen, om op te warmen met koffie en een appelpunt.

---

NB: Dit verhaal is geschreven in 2013, voor het verenigingsblad van Artishock in Soest. De situatie ter plaatse kan inmiddels veranderd zijn.

Tekeningen: Gerard Kuit , foto's Jan de Stripman

Bronnen: Jacobus Craandijk – Wandelingen door Nederland 1879; Prof. J.A. De Rijk e.a. – Wandelingen door Gooi- en Eemland 1905; Jac.P.Thijsse – Langs de Zuiderzee 1915; Monumenten in Nederland - Noord-Holland 2006; Google maps en Wikipedia.