Het groene hart 3 - Het Arsenaal en de kaasmarkt in Woerden

Huiverend lopen Gerard en ik om de kerk heen in de richting van de Nieuwe Markt. Volgens mijn plattegrond moet hier ergens Het Arsenaal staan. Zoals we bij het kasteel al hebben gezien heeft Woerden ook in militair opzicht het een en ander meegemaakt. In de 14^e eeuw kreeg het stadsrechten en rond 1370 werden de eerste versterkingen, een aarden wal en een gracht, rond de stad aangelegd. Omstreeks 1450 kwam er een stenen muur met uitkijktorens en drie stadspoorten.

Dominee Craandijk verhaalt van schermutselingen tijdens de Hoekse en Kabeljauwse twisten waarbij ook Woerden betrokken was: 'Zeker is het, dat zij bij de laatste wanhopige worsteling der Hoekschen, in 1481 door den wakkeren Jan van Montfoort overrompeld en genomen werd. Hij hield het twee jaren, maar uiteindelijk was Maximiliaan van Oostenrijk hem te sterk. Hertog Albrecht van Saksen hernam haar in 1490. Die van Utrecht bleven het omliggende land met strooptogten kwellen.(…) Zo had de grensvesting ruim haar deel in de rampen van den grensoorlog, die onophoudelijk onze gewesten teisterde.'

In 1575 - '76 werd Woerden belegerd door Spaanse troepen. 'Het beleg was lang en streng, broodgebrek en geldgebrek begonnen te heerschen. Gelukkig bragt de hoog gezwollen Rijn er een overvloed van visch…' De stad hield uiteindelijk stand.

In 1672 werd Woerden wel bezet door de Fransen en ging een deel van het centrum in vlammen op. Bij de daaropvolgende herstelwerkzaamheden kreeg de stad zijn huidige plattegrond, in de vorm van een onregelmatige, zespuntige ster. Er werden bastions aangelegd en Woerden werd opgenomen in de Hollandse Waterlinie.

In 1813 werd de stad nog lastig gevallen door de zich terugtrekkende troepen van Napoleon: 'Alles werd geplunderd, lijfsieraden werden den inwoners met geweld afgerukt, zij zelven gedwongen hunne kisten te openen, hun kostbaarheden aan te wijzen en te helpen bij het inpakken en vervoeren ervan.'

Vanaf 1873 werden de bastions weer gesloopt, alleen bij de molen, aan de zuidkant van het centrum en aan de noordkant, waar twee bastions in gebruik zijn als begraafplaats, is de oude walhoogte bewaard gebleven. Bij de twee noordelijke bastions is de binnenste singel ook behouden. De buitenste singel is nog in zijn geheel aanwezig.

Het eerste gebouw dat we abusievelijk voor het Arsenaal aanzien is in werkelijkheid de voormalige kazerne uit 1791. Het forse, grijze gebouw is momenteel in gebruik als politiebureau. We zien al snel onze vergissing in en vinden het Arsenaal vlak voor onze neus, op de hoek van de kaasmarkt aan de Hoge Woerd. Het is een vierkant gebouw, met grote rondboogpoorten, uit 1762. De poorten worden geflankeerd door rechtop in de grond gestoken kanonslopen, die dienstdoen als schamppalen en zo voorkomen dat in en uit rijdende karren de poortdoorgangen zouden beschadigen.

Het Arsenaal is momenteel in gebruik als partycentrum, voor feesten 'van 20 tot 800 personen'. Een paar jaar geleden ben ik hier eens geweest mijn vrouw. Het bedrijf waar ik werkte had er een feest georganiseerd, in western stijl, met bedienend personeel in cowboypakken, Amerikaans bier, hamburgers en linedancing.

Naast het Arsenaal staat een merkwaardig gedenkteken, een vierkant huisje met een bel erin. Op een van de zijkanten is een plaquette met een gedicht aangebracht:

'Die alles wil wat de ogen zien - Die handel drijft op het woord misschien - Die onbetaald zijn goed vertrouwd - Die niet nauwkeurig boeken houdt - Die zelden rekent, zelden schrijft - Een wonder als hij koopman blijft.'

Op een andere zijde staan, met schoolkrijt geschreven, de laatste prijsnoteringen voor de Woerdense kaasmarkt: '4,60 tot 4,70 per kilo. Handel kalm.' Het huisje is geplaatst in 1925 toen de kaasmarkt 40 jaar bestond.

Klappertandend lopen we terug naar de auto, onderwijl op zoek naar een café en een kop warme koffie. Een verwarde man komt ons luid bellend tegemoet fietsen, zijn blonde dreadlocks wapperend in de koude wind. Het eerste café waar we binnen stappen blijkt nog niet open te zijn, maar de waard verwijst ons naar een volgende drankgelegenheid die recht tegenover de parkeerplaats blijkt te liggen. Daar warmen we ons wat op, stuurs aangestaard door een paar stamgasten die al aan het bier en het biljart zijn.

De man met de dreadlocks komt weer bellend voorbij. Men schijnt hem te kennen want er worden wat snerende opmerkingen gemaakt. Na een vluchtige blik op de landkaart verlaten we Woerden en zoeken we de weg naar Linschoten.

Ps: De 'verwarde man', die ons met wapperende dreadlocks tegemoet kwam fietsen, blijkt Cor van Gulik te zijn geweest. Een plaatselijke bekendheid waaraan o.a. een Hyvespagina is gewijd: corvgulik.hyves.nl/

Cor is inmiddels helaas overleden.

Een lezeres van het Volkskrantblog schreef: 'Cor van Gulik was een heel bijzondere man. Over hem zou ook een boek geschreven kunnen worden. Bij scouting Woerden is er ook een speciale Cor van Gulik groep.'

NB: Dit verhaal is geschreven in 2003 en eerder gepubliceerd in de Artishockberichten, programmablad van de vereniging Artishock in Soest en op het Volkskrantblog.

Tekening: Gerard Kuit

Bronnen: Wandelingen door Nederland, Utrecht - J. Craandijk, 1874; Kastelengids van Nederland - Doriann Kransberg en Hans Mils - 1979; Monumenten in Nederland, Utrecht - Zwolle, 1997.

Links:

 Website van de gemeente Woerden

Woerden op Wikipedia

Het kasteel op Wikipedia 

Locatie Woerden op Google-maps 

Oude foto's en historische informatie is te vinden bij Streekarchief Rijnstreek en Lopikerwaard

Zie ook Beleef Woerden