De Langbroeker Wetering - 8 – Lunenburg

‘Lunenburg is een fraaije, deftige plaats, met trotsche lanen en waterpartijen. (…) Maar het is er stil en doodsch. De vensters van het statige, moderne grijsgeele huis zijn gesloten. (…) Maar het zou nog altijd een bekoorlijke lustplaat zijn voor en aanzienlijke familie, vooral als de bijl hier en daar wat ruimte maakte in het al te digt begroeide plantsoen.’ Aldus dominee Craandijk in 1883.

Voor wie het huidige Lunenburg kent moet deze omschrijving vreemd overkomen. Een modern gepleisterd huis ? Lunenburg is toch die mooie bakstenen woontoren ? Dat klopt, maar zoals het er nu uitziet zou Craandijk het weer niet herkennen.

Oorspronkelijk bestond de ridderhofstad Lunenburg uit een vrijstaande vierkante woontoren, met muren van anderhalve meter dik, waarin kleine raampjes wat spaarzaam daglicht binnen lieten. De ingang was op de eerste verdieping en die kon je alleen bereiken over een houten brug, die in tijd van nood weggehaald kon worden.

De kelder, eigenlijk de begane grond, was alleen toegankelijk door een luik in de vloer van de eerste verdieping. Om deze donjon heen stonden woongebouwen, stallen en schuren. Het geheel was omgeven door een gracht en vormde zo een goed verdedigbare herenboerderij.

Al in de 14^e eeuw wordt Lunenbrug genoemd. Eerst als eigendom van de Utrechtse familie Proijs. In 1375 komen we Aerent van Lunenburg Knape als eigenaar tegen. Later is het in bezit van het geslacht de Ridder. In 1750 komt het in handen van Frans Godard baron van Lijnden van Hemmen, in wiens familie het ruim 130 jaar zal blijven.

‘De toren was reeds bouwvallig’, schrijft Craandijk. ‘Thans schijnt hij gesloopt. Er is althans van den weg niets van te zien en de gelegenheid ontbreekt ons, om ons te vergewissen, of hij welligt achter het huis zijn grijzen trans nog verheft.’

Indien de dominee meer tijd had gehad dan had hij kunnen constateren dat ook achter het huis geen spoor meer van de oude versterkingen te vinden was. Algemeen werd aangenomen dat rond 1860 de toenmalige erfgenaam, J.H.F.K. van Swinderen, de hele boel had laten slopen en er een modern landhuis voor in de plaats gezet had.

In mei 1940 nemen Duitse militairen hun intrek in het landhuis. Gaandeweg de oorlog drinken ze zich door de voorraden in de wijnkelder heen, richten vernielingen aan en stelen zelfs de klok van het dak. Later biedt het geplunderde huis onderdak aan 20 fraters en 60 schooljongens, die uit de st Gregoriusstichting in Zeist, verdreven waren.

Omdat er nog legerwagens in het park geparkeerd staan wordt het landgoed, op het eind van de oorlog, door de geallieerden gebombardeerd. Na de oorlog is het huis enige tijd gebruikt als opslag voor fruitkisten.

In 1958 overlijdt de eigenaar, mr. Eibergen Santhagens, hij laat het landgoed na aan zijn secretaris Jacobus Kosterman. Deze is financieel niet in staat om het zwaar beschadigde huis te laten restaureren en vraagt, ten einde raad, een sloopvergunning aan.

Door de bombardementen is echter in het hoofdgebouw zwaar middeleeuws muurwerk aan het licht gekomen. Onderzoek leert dat de oude donjon nog in zijn geheel aanwezig is, onder de 19^e eeuwse pleisterlagen. Met behulp van Monumentenzorg koopt de K.F.Hein Stichting het landgoed aan en laat de toren restaureren.

Naar voorbeeld van oude afbeeldingen wordt een nieuw huis opgetrokken, naast de oude toren die zijn houten trap en kantelen weer terugkrijgt. In 1971 wordt het geheel aangekocht door P. Fentener van Vlissingen die er met zijn gezin gaat wonen.

En zo staat de mooie toren van Lunenburg er al weer dertig jaar bij, alsof hij er al sinds de middeleeuwen in al zijn glorie zo gestaan heeft. In werkelijkheid waren zijn oude muren bijna honderd jaar aan het zicht onttrokken en danken we zijn terugkeer in de openbaarheid aan betreurenswaardige oorlogshandelingen. Maar, zoals een bekende Vinkeveense filosoof al zei: ‘Elk nadeel heb zijn voordeel.’

NB: Dit verhaal is geschreven in 2001. De situatie ter plekke kan veranderd zijn...

Een oude kennis wees me op een aflevering van de TV-serie 'Van Rossum vertelt', van RTV Utrecht. Daarin brengt historicus Maarten van Rossum een bezoek aan kasteel Lunenburg. De uitzending is terug te zien op de website.

Tekening: Gerard Kuit

Bronnen: J. Craandijk: Wandelingen door Nederland - Utrecht, 1874; ENSIE lexicon 1952; Doriann Kransberg en Hans Mils: Kastelengids van Nederland, 1979; Handboek Natuurmonumenten, 1996; Monumenten in Nederland - Utrecht, 1997; Landschapsgids voor Utrecht – Stichting het Utrechts Landschap, na 1997.

Meer informatie over Lunenburg vind je op de website van gemeente Wijk bij Duurstede. 

Zie ook: Kastelen in Utrecht 

En Wikipedia: Kasteel Lunenburg