De Vecht 14 – Breukelen, buitenplaats Gunterstein

Schuin tegenover de brug over de Vecht bij Breukelen, ligt ridderhofstad Gunterstein. Het huidige vierkante gebouw staat op de plaats van een oud kasteel. Dat verklaart ook de aanwezigheid van een brede gracht en een brug die vroeger ongetwijfeld ophaalbaar geweest is. 

‘Een breede, statige laan van beuken en kastanjes loopt langs den zoom van het schoone landgoed’, schrijft dominee Craandijk, ‘aan het einde daarvan (…) schittert het witte huis van Gunterstein in het licht der voorjaarszon en boven het hooge dak verheft zich het met beelden versierde torentje in de blaauwe lucht.’

Gunterstein, achtergevel...

Dat torentje is een kunstige vermomming voor de schoorsteen en het is, met het gebogen balkon dat uitziet op de rivier, zo’n beetje de enige frivoliteit aan het kasteel, dat verder een strakke en strenge indruk maakt. Wit is het trouwens niet meer aangezien men, in de jaren ’30 van de vorige eeuw, de pleisterlaag verwijderd heeft.

Om een of andere reden is in de loop van de 20^ste eeuw het idee ontstaan dat oude gebouwen er altijd op vooruit gaan als je de oorspronkelijke pleisterlagen weghaalt. Maar het is wel eens goed om te bedenken dat vrijwel alle middeleeuwse huizen en kastelen van binnen en van buiten van een kalk- of verflaag voorzien waren. Soms wit, maar vaak ook vrolijk gekleurd. De kale baksteen die we nu voor authentiek houden werd toen als lelijk en onaf gezien. Smaken veranderen in de loop der eeuwen.

Het eerste kasteel op deze plaats werd volgens de website www.kasteleninutrecht.eu aan het begin van de 14^e eeuw gebouwd door Gijsbrecht Gunter, bijgenaamd ‘grote Ghise’. In de late 14^e eeuw wordt het voor het eerst als Gunterstein genoemd, als het verpacht word aan ridder Jan van Nijenrode ‘…voor negen, goede, oude Vranckrijksche schilden in het jaar.’

Zoals Craandijk schrijft behoort het dan toe aan Elsabeen, de onmondige dochter van heer Splinter van Loenresloot. Ze konden het mooi vertellen in de middeleeuwen, maar heel duidelijk is het niet, want later schijnt het kasteel in bezit van de van Nijenrodes te zijn gekomen want ‘…Jan van Nijenrode, knape, droeg in 1415, voor het gerecht te Breukelen den vrijen eigendom van het huis Gunterstein over ten behoeve van der zelfde Elzabe van Loenersloot.’ Dat moet haast wel in het rechthuis op de Kerkbrink zijn gebeurt, waar Gerard en ik gezeten hebben. En klaarblijkelijk was Elsabeen nu niet langer onmondig.

Het kasteel was toen een gebouw met torens en verdedigingswerken. Dat kon niet voorkomen dat het in 1508 door de Bourgondiërs verwoest werd. Ongetwijfeld in een van de schermutselingen, die samenhingen met de herrie, die er in die tijd rondom de bisschop van Utrecht was. In 1511 deden de burgers van Utrecht het nog eens dunnetjes over en maakten Gunterstein praktisch met de grond gelijk. De stenen namen ze mee om de, door de heer van IJsselstein verwoeste stadswijk, Bemuurde Weerd, weer op te bouwen.

Gunterstein werd ook herbouwd en kwam in 1611 in bezit van de beroemde raadspensionaris Johan van Oldenbarneveld. Deze zowel gehate als geprezen staatsman werd in 1619 van hoogverraad beschuldigd en onthoofd. Zijn bezittingen vervielen aan de staat. Gunterstein werd evenwel in leen gegeven aan kleindochter Odilia van Oldenbarneveld en kwam later in bezit van de familie Cats.

In 1659 werd Engelbert Ploos van Amstel, ambachtsheer van Tienhoven de gelukkige eigenaar. Hij had wel de pech dat in het rampjaar 1672 ook Gunterstein niet ontsnapte aan de verwoestende aandacht van de Franse troepen.

In 1681 werd het huidige, statige landhuis gebouwd, in opdracht van Magdalena Poulle, vermoedelijk naar een ontwerp van Adriaan Dortsman. Aan de gebouwen is sindsdien niet heel veel veranderd, afgezien van die pleisterlaag dan. En Gunterstein is nog steeds bezit van de erfgenamen van Magdalena. Het park veranderde in de loop der tijd wel van een formele Franse tuin in een landschapspark in Engelse stijl.

---

Dit verhaal verscheen in 2006 in de Artishockberichten, verenigingsblad van culturele vereniging Artishock in Soest. Omstandigheden kunnen inmiddels veranderd zijn.

---

Tekening: Gerard Kuit

Foto: Jan de Stripman

Bronnen: J. Craandijk - Wandelingen door Nederland 1890; Jac. P. Thijsse - de Vecht 1915; ENSIE Lexicon 1952; Atlas van de Nederlandse kastelen 1980; Monumenten in Nederland 1996; Handboek Natuurmonumenten 1996.

Wikipedia over Breukelen

Breukelen maakt tegenwoordig deel uit van de gemeente Stichtse Vecht zie ook http://www.histkringbreukelen.nl/ met veel info en plaatjes over de historische gebouwen in en om het dorp.

Locatie Breukelen op Googlemaps