De Zuiderzee – 28 – Harderwijk, woelig verleden, rustig heden

In 1512 stuurde hertog Karel van Gelre een leger, op de schaats, van Harderwijk naar Woerden, lees ik op Wikipedia. En dan zijn er nog mensen die denken dat het klimaat niet veranderd is !

Nou ja, vanaf 1514 liet Karel vanuit Harderwijk troepenschepen richting Friesland vertrekken, dus de Zuiderzee zal niet voortdurend dichtgevroren zijn geweest.

Harderwijk was in de middeleeuwen een strategisch belangrijke plaats. Het was lid van Hanze, er werd dus handelgedreven met Duitse en Scandinavische steden. De visserij was er van belang. De stad kreeg verschillende keren het stapelrecht voor vis toebedeeld. Dat betekende dat '...alle vis die tussen Muiden en Kampen aan land werd gebracht, met uitzondering van Elburg (...) in Harderwijk afgeslagen en verkocht moest worden en dat daar de prijs werd vastgesteld.' Aldus Wikipedia.

De stad wisselde een aantal keren van machthebber. Vaak waren de hertogen van Gelre er de baas, maar soms zwaaide de bisschop van Utrecht er enige tijd de scepter. Eind 15e eeuw had Maximilliaan van Oostenrijk er zelfs een poosje de macht.

De stad werd een paar keer belegerd en door brand verwoest. In 1566 kwamen de burgers zelf in opstand en bestormden ze het blokhuis. De beeldenstorm en de pest trokken door de straten. Het was kortom een woelige tijd.

Daar merk je nu niets meer van. Hoewel je aan het onregelmatige patroon van pleintjes en straatjes kunt zien dat de stad niet in één keer gebouwd is, maar een aantal bouwfases heeft gehad. De vesting heeft niet de symmetrische aanleg die we eerder zagen in Naarden en het stratenplan is niet zo rechtlijnig als bijvoorbeeld het middeleeuwse Bunschoten.

Wij wandelen langs het stadhuis, naar de fraaie vispoort en daarachter, over de lege boulevard. Een enkele horecaondernemer is bezig wat stoelen naar buiten te dragen, maar het ziet er niet naar uit dat we hier ergens een kop koffie zullen kunnen krijgen.

We herinneren ons het glazen paviljoentje in de Hortustuin, waar we mensen met dampende koffie en croissants zagen en lopen weer terug het stille stadje in. Als we daar eenmaal aan de cappuccino zitten, met een appelpunt, vragen we de vriendelijke serveerster of het elke zondag zo uitgestorven is in Harderwijk. 
Ja, zegt ze, en op doordeweekse dagen ook !

Ga er dus rustig eens naar toe...

---

NB: Dit verhaal is geschreven in 2014, voor het verenigingsblad van Artishock in Soest. De situatie ter plaatse kan inmiddels veranderd zijn.

Tekeningen: Gerard Kuit , foto's Jan de Stripman

Bronnen: Jac.P.Thijsse – Langs de Zuiderzee 1915; Monumenten in Nederland - Gelderland 2000; Google maps en Wikipedia.

De Zuiderzee – 27 – Harderwijk, uitgestorven straten

De moderne bezoeker kent Harderwijk waarschijnlijk vooral van het Dolfinarium. Op de frisse, vroege, zondagochtend, waarop wij de stad bezoeken, is dat zeewaterpark nog gesloten. Je zou bijna zeggen dat de hele stad nog gesloten is, want het is buitengewoon stil op straat.

Ongehinderd door enig verkeer duwt Gerard me over de keitjes van de verlaten straten. Links en rechts mooie historische gevels, door een steegje zien we de achterkant van de grote kerk. Er klinken vage orgelklanken, op het dak zit een hele rij duiven.

Van achteren gezien lijkt het een enorm kerkgebouw, maar aan de voorkant ontbreekt een deel. De toren is in 1797 ingestort en nooit meer opgebouwd. Wat rest is een deel van het schip, het dwarsschip en het koor, grotendeels gebouwd in de 15e eeuw.

In een smal straatje, rechts, zien we een slank torentje. Als we er heen lopen blijkt het een bronzen plaquette te bevatten, met een Latijnse tekst. Daarboven, in een nis en achter tralies, kijkt een gebeeldhouwde man naar buiten. Op een steen onder de buste staat zijn naam: Carolus Linnaeus en de datum 23 juni 1735.

Een ANWB-bord geeft verdere uitleg. De beroemde botanicus studeerde aan de universiteit van Harderwijk en promoveerde, hier op die dag, tot doctor in de geneeskunst. De bronzen plaquette verwijst naar Herman Boerhave, die hier in 1693 promoveerde en geëerd wordt als 'uitmuntend man en vorst der geneeskunde'.

Niet veel toeristen zullen aan Harderwijk denken als universiteitsstad. De academie sloot dan ook al ruim 200 jaar geleden, in 1811, de poorten. Een erg goede reputatie schijnt het onderwijs er niet gehad te hebben. Wie het betalen kon ging liever naar Leiden. Toch studeerden, naast Boerhave en Linnaeus, bijvoorbeeld ook de ontdekkingsreiziger Jacob Roggeveen, de politicus Willem Daendels en de dichter Staring af in Harderwijk.

Linnaeustorentje met ginkgo

Door een poortje betreden we een parkje met enkele fraaie bomen. Dit is de hortustuin, de voormalige plantentuin van de universiteit. De monumentale bomen staan tussen, door het late seizoen, kale perkjes. Een grote ginkgo draagt nog een deel van z'n heldergele herfstblad, verderop staat een enorme plataan, waarin een vlaamse gaai zit te krassen.

Daarachter een oude muur, een restant van een middeleeuws klooster, waartegen een modern glazen paviljoen gebouwd is. Binnen zitten mensen aan het ontbijt en brandt de open haard. Het ziet er aanlokkelijk uit, maar we besluiten toch eerst de stad verder te gaan verkennen...

---

NB: Dit verhaal is geschreven in 2014, voor het verenigingsblad van Artishock in Soest. De situatie ter plaatse kan inmiddels veranderd zijn.

Tekeningen: Gerard Kuit , foto's Jan de Stripman

Bronnen: Jac.P.Thijsse – Langs de Zuiderzee 1915; Monumenten in Nederland - Gelderland 2000; Google maps en Wikipedia.

De Zuiderzee – 26 – Via Ermelo naar Harderwijk

De provinciale weg van Putten naar Harderwijk loopt dwars door Ermelo. Een oud dorp is het, voor de landbouw aantrekkelijk gelegen, op de rand van de hoge zandgronden van de Veluwe en de lagere kleigronden van de Zuiderzeekust. Er zijn prehistorische grafheuvels gevonden op de Ermelosche hei en overblijfselen van het Klokbekervolk.

Smeepoort Harderwijk

In de 2e eeuw sloegen de Romeinen er een kamp op. Vlak na het jaar 1000 stond er in Ermelo al een Christelijke kerk. Dit was de oudste kerk in de wijde omgeving, gesticht door monniken uit de st. Paulus Abdij in Leusden. Aan die oude Romaanse kerk werd in de 12e eeuw een toren toegevoegd.

In de 15e eeuw en later werd het kerkgebouw verhoogd en verbouwd. Een paar aanbouwsels zijn bij een restauratie in de jaren '70 weer verwijderd, waardoor de kerk weer een authentiek middeleeuws aanzien kreeg. Van de oudste, tufstenen muren zijn aan de buitenkant nog grote delen zichtbaar.

Onze weg komt vlak langs de kerk, dus we stoppen er even om wat foto's te maken. Bij een kruispunt, wat verderop, staat een muziektent op een grasveldje, wat verder daarachter een korenmolen, 'De Koe' genaamd. Deze dateert uit 1863 en is, na een verwoestende brand in 1990, weer opnieuw opgebouwd.

Verder is Ermelo vooral bekend door de aanwezigheid van een aantal verpleeg- en verzorgingstehuizen. Het oudste is Veldwijk, dat al tegen het eind van de 19e eeuw opvang bood voor psychiatrische patiënten. Niet lang daarna opende de 'Vereeniging tot opvoeding en verpleging van idioten en achterlijke kinderen' , op het landgoed 's Heeren loo de poorten. Deze instellingen, later gevolgd door nog anderen, zorgden voor werkgelegenheid en groei van het dorp.

Ondertussen is Ermelo zowat aan Harderwijk vastgegroeid. De Harderwijkerweg lijkt wel door het bos te lopen, maar achter de bomen zijn villawijken, een camping en bedrijven. Al snel rijden we door de buitenwijken van Harderwijk, langs het moderne station en zoeken we een parkeerplaats aan de rand van de oude binnenstad.

Zoals meestal op zondagochtend, is het bijzonder rustig. We vinden dan ook, zonder moeite een plek om de auto neer te zetten, vlakbij de Smeepoort. Oorspronkelijk stond hier een grote middeleeuwse stadspoort. Nu rest daar nog maar een klein stukje van, dat ook nog eens in 1970 grotendeels gereconstrueerd is.

Aan de binnenkant is wel een sfeervol terrasje. Maar dat is nog gesloten als wij er langs wandelen... 

---

NB: Dit verhaal is geschreven in 2014, voor het verenigingsblad van Artishock in Soest. De situatie ter plaatse kan inmiddels veranderd zijn.

Tekeningen: Gerard Kuit , foto's Jan de Stripman

Bronnen: Jac.P.Thijsse – Langs de Zuiderzee 1915; Monumenten in Nederland - Gelderland 2000; Google maps en Wikipedia.