Het groene hart - 6 - Oudewater, de heksenwaag

De weg van Linschoten naar Oudewater is iets breder dan het weggetje dat, aan de andere kant van het riviertje de lange Linschoten, naar het kasteel voert. We maken ons dus minder zorgen over te water raken. Maar het is nog te smal om twee auto's elkaar te laten passeren. Omdat er toch af en toe een tegenligger komt moet er uitgeweken worden in de berm of op inritten van de langs de weg gelegen boerderijen.

De heksenwaag

Het landschap is kenmerkend voor het groene hart: groene weilanden zover het oog reikt. De rivier kronkelt zich er doorheen op weg naar de Hollandsche IJssel en de weg kronkelt mee zodat het toch geen saaie tocht is.

De bekende natuurkenner Rinke Tolman wandelde hier in de jaren rond 1930 en maakt in het boekje 'Wij trekken door Utrecht' melding van het rijke vogelleven: 'Over de weien, rakelings over 't blinkend gras scherend, vlogen kraaien met de heerlijkste glanzingen in hun gevederte; een enkele keer was het een verwoede grutto, die hun in de pluimen stoof.' Verderop schrijft hij over '…grote troepen spreeuwen…', '…bonte, langstaartige eksters…' en mussen, vinken, leeuweriken, kwikstaarten, zanglijsters, mezen, de fitis, de tjiftjaf en het paapje. Maar hij was er in het voorjaar, op onze tocht is het qua vogelleven een stuk rustiger.

Over Oudewater schrijft hij: 'Het stadje Oudewater, dat in vorm van gebouwen en gevelstenen allerlei herinneringen heeft bewaard aan een tijd, die een drie- tot viertal eeuwen achter ons ligt, is maar klein, zowel wat zielental betreft - er wonen zo'n drieduizend mensen - als in ruimtelijk opzicht.'

Op 1 januari 2002 had de gemeente Oudewater 9701 inwoners, waarvan er 7747 in het oude stadje zelf woonden. Volgens de website van de gemeente zijn er geen uitbreidingsplannen meer, maar wordt er wel op kleine schaal nieuwbouw gepleegd binnen de bebouwde kom. Zogenaamde 'inbreiding'. We mogen hopen dat dat met enige terughouding gebeurt want Oudewater heeft een prachtige historische binnenstad.

Gerard en ik rijden er binnen langs de Linschoten die in de binnenstad nog twee grote bochten maakt voor hij, vlak bij de kerk, in de IJssel uitstroomt. Midden in de stad bij de markt is een stukje van de rivier overkluisd, de rivier stroomt hier ondergronds verder. Hier staan de monumentale panden dicht aaneen. Vlak daarbij parkeren we de auto in een rustig straatje.

Even later staan we onder de luifel van het bekendste monument van Oudewater, de heksenwaag, naar binnen te gluren. In de 16^e en 17^e eeuw kon je je hier laten wegen om te bewijzen dat je geen heks was. Volgens de toen heersende opvattingen waren heksen zo licht dat ze op water bleven drijven en zonder problemen door de lucht konden vliegen op bezemstelen.

Bij de waag werden, met goedkeuring van keizer Karel de vijfde, officiële certificaten van normaal gewicht, overeenkomend met de 'natuurlijke proportiën des lichaems', afgegeven. Een andere methode was de vermeende heks, met wat stenen verzwaard, in het water te gooien. Als hij of zij weer bovenkwam volgde de brandstapel, bij verdrinking een keurige begrafenis. Het valt te begrijpen dat de heksenwaag een populaire instelling was.

Tot in de 18^e eeuw werden er vermeende heksen gewogen en zo menig mensenleven gered. Het fraai gerestaureerde pand is momenteel in gebruik als museum en oudheidkamer, maar in de wintermaanden is het gesloten, zodat er ons niets anders rest dan onze neuzen tegen de ruiten te drukken. In het donkere interieur zien we een houten constructie, dat zal de weegschaal wel zijn.

Voor het pand naast de waag lonkt een schoolbord waarop erwtensoep aangeprezen wordt. We vermannen ons en wandelen eerst het stadje in.

NB: Dit verhaal is geschreven in 2003 en eerder gepubliceerd in de Artishockberichten, programmablad van de vereniging Artishock in Soest en op het Volkskrantblog.

Tekening: Gerard Kuit

Bronnen: Wandelingen door Nederland, Utrecht - J. Craandijk, 1874; Wij trekken door Utrecht - Rinke Tolman, 1935; Kastelengids van Nederland - Kransberg en Mils, 1979; Monumenten in Nederland, Utrecht - Zwolle, 1997

 

Links:

Website van de gemeente Oudewater:  www.oudewater.nl

Oudewater op Wikipedia

Een informatieve homepage over Oudewater 

Oudewater op Google maps

Oude foto's en historische informatie zijn te vinden bij Streekarchief Rijnstreek en Lopikerwaard

Het groene hart - 5 - Kasteel Linschoten

Volgens de website van de gemeente Montfoort waren er in de middeleeuwen 4 kastelen in Linschoten, waarvan er twee ter beschikking stonden aan de graven van Holland. Ze zijn alle vier verdwenen, al weet men nog wel ongeveer waar ze gestaan hebben.

Kasteel Wulverhorst, waar we het eerder over hadden bij het verlaten van Woerden, hoort hier ook bij. Volgens de website lag het achter de nog bestaande boerderij 'Groot Wulverhorst' aan de Kromwijkerdijk. Gerard en ik moeten er zonder het te weten langs gereden zijn.

Het huidige Huis te Linschoten, eigenlijk meer een kasteelachtig landhuis, werd pas in de eerste helft van de 17^e eeuw gebouwd door Johan Strick van Linschoten. Om er te komen steken we de provinciale weg over en slaan we een heel smal weggetje langs de Lange Linschoten in.

'Aan den overkant wijst men in het digte kreupelhout de plaats waar vroeger de ridderhofstad de Nes haar toren verhief,' schrijft Craandijk. 'Zij is in het midden der vorige eeuw den weg der meeste hofsteden gegaan.' Gesloopt dus.

Zo smal is het laantje waar we over rijden dat er ter weerszijde van de auto hooguit een halve meter overschiet, links stroomt de rivier en aan de andere kant een sloot. We bespreken hoe we, als de auto te water mocht raken het beste naar buiten kunnen klimmen (door het portierraam) en hopen dat er geen tegenliggers komen.

We komen voorbij een zijweg met op de hoek een mooie boerderij en bereiken een paar honderd meter verder de oprijlaan van het huis die afgesloten wordt door een fraai smeedijzeren hek.

'Daar ligt het bosch rondom het huis te Linschoten met zijn prachtig zwaar geboomte.' Die bomen belemmeren het gezicht wel een beetje, maar we kunnen de voorgevel van het huis in de verte zien. 'Het is het oude huis niet meer. Het gelijkt in geen enkel opzicht op eene der beide afbeeldingen, in de rijke verzameling op het Rotterdamsch archief bewaard…'

Het in aanleg 17^e eeuwse, bakstenen huis is vierkant, met ter weerszijde van de voorgevel een toren die van een vierkante basis, op de eerste verdieping, overgaat in een achtkant die wordt bekroond door een klokvormige leien spits. In de 18^e eeuw werd de ingangspartij met een verdieping verhoogd en met een natuurstenen pronkrisaliet verfraaid. De oorspronkelijke houten brug werd vervangen door een stenen exemplaar.

'Het ziet er schilderachtig uit, gelijk het daar ligt als in eene lijst gevat door de forsche stammen en de trotsche kruinen der beuken en linden. Weelderige klimplanten omhullen voor een deel den wat stijven en drukken voorgevel met zijn kleine kruisramen; jammer, dat zij ook de leelijke wit geverwde houten punt niet bedekken, die als klokken toren het gebouw ontsiert.'

Het zou de dominee plezieren te zien dat die houten spits verdwenen is. Een eenvoudig dakraam bekroont nu het middendeel van de gevel. De klimplanten zijn ook verwijderd, waardoor er weer vrij zicht op de kruisvensters is. En ach, zo lelijk is die gevel toch niet ?

Van binnen herbergt het kasteel nog 17^e- en 18^e eeuwse interieurdelen, waaronder een geheime deur, in de bibliotheek, die voorzien is van imitatie boekenruggen. Het park dat oorspronkelijk een 18^e eeuwse aanleg had met een grand canal, is in 1834 door J. D. Zocher jr opnieuw ingericht in landschapsstijl.

Tot de 19^e eeuwse nieuwigheden behoort een ijskelder die je kunt zien liggen als je aan de overkant van de Lange Linschoten richting Oudewater rijdt. Hierin werd in de winter ijs gelegd dat weliswaar in de zomermaanden langzaam smolt, maar er toch voor zorgde dat etenswaren gekoeld konden worden. Tegenwoordig zijn dergelijke oude kelders, die er meer uitzien als bunkers, ingegraven in de aarde, geliefde schuilplaatsen voor vleermuizen.

Ten tijde van Craandijk was het huis nog in handen van nazaten van de familie van Strick Linschoten, maar werd door hen niet meer bewoond. Tegenwoordig wordt het beheerd door de Stichting tot behoud van het landgoed Linschoten. Craandijk mijmert er nog wat over de '…eenzaamheid der verlatene hofstede…'. Hij zou er '…willen droomen, uren lang, als de tijd maar evenzeer stilstond als de klok op het huis…'. Maar zo is het helaas niet, we moeten verder.

Voor het gesloten hek is net genoeg ruimte om de auto te keren. We rijden het smalle weggetje weer terug, steken bij de brug de rivier over en slaan rechtsaf richting Oudewater. Dominee Craandijk wandelde rechtdoor naar Montfoort, maar merkte op: 'Tusschen Linschoten en Montfoort is weinig merkwaardigs te zien.' En in Oudewater is dat zeker wel het geval.

Let op:  Het is niet (meer) toegestaan om met de auto tot het toegangshek te rijden! Het laatste stukje vanaf de parkeerplaats tot het hek is alleen te voet of per fiets te bereiken! (zie reactie hieronder...)

NB: Dit verhaal is geschreven in 2003 en eerder gepubliceerd in de Artishockberichten, programmablad van de vereniging Artishock in Soest en op het Volkskrantblog.

Tekening: Gerard Kuit

Bronnen: Wandelingen door Nederland, Utrecht - J. Craandijk, 1874; Kastelengids van Nederland - Doriann Kransberg en Hans Mils - 1979; Monumenten in Nederland, Utrecht - Zwolle, 1997

Men organiseert maandelijks wandelingen op landgoed Linschoten, zie daarvoor de website www.landgoedlinschoten.nl

Website van de gemeente Montfoort: www.montfoort.nl

Meer informatie over wandelingen en activiteiten rondom Linschoten en Montfoort vind je op www.struinenenvorsen.nl en www.groenehart.nl

Locatie Linschoten op Googlemaps

Linschoten op Wikipedia 

Kasteel Linschoten op Wikipedia 

Het groene hart 4 – Linschoten, je waant je in een andere tijd...

De kortste weg van Woerden naar Linschoten is langs het station over de N212, een provinciale weg die het hier rechtgetrokken riviertje de Korte Linschoten volgt. Op mijn topografische kaart staat een andere, vermoedelijk oudere, weg aangegeven, via het gehucht Kromwijk, langs de Polder Middeland en het dorpje Polanen.

Dominee Craandijk wandelde hier in de zomer van 1874 en prijst het heerlijke weer: 'Gelukkig ! Bij een scherpen oostenwind, als het "baksteenen" vriest, op een dier ontelbare dagen in het jaar, als de vinnige noordwester ons den killen regen in 't aangezicht jaagt (…) zou 't hier bar genoeg kunnen zijn.'

In december 2002 is het dat inderdaad wel een beetje, maar Gerard en ik zijn inmiddels weer warm, de verwarming staat aan in de auto en we reizen comfortabel genoeg. Maar mijn kaart blijkt verouderd. De Middelandse polder is volgebouwd met fabrieken en bedrijfspanden. Van het dorpje Polanen vinden we niets terug.

Craandijk rept van een '…groote boerderij, die terstond den indruk maakt van "wat meer dan regt toe" te zijn. Het is dan ook een overblijfsel van het voormalige kasteel Wulverhorst…'.

We zien wel een paar grote boeren hoeves en een ervan heeft een paar fraaie gemetselde pilaren aan weerszijden van de inrit staan, maar in mijn documentatie kan ik over Wulverhorst niets terugvinden. Wel worden twee boerderijen genoemd, 'Ouders vrucht' en 'Leeuwenstein', met bakstenen hekpijlers voorzien van wapenschilden, maar die worden niet in verband gebracht met het verdwenen kasteel.

We rijden onder de A12 door en komen al snel de nieuwbouw rond Linschoten tegen. We volgen een bordje dat richting centrum wijst en belanden op een smalle weg langs het riviertje. We passeren een witgeschilderde houten voetgangersbrug, die volgens de monumentengids een 'kwakel', of een 'hoge boom', genoemd wordt. Dergelijke bruggen kwamen hier vanaf de middeleeuwen al voor. Maar zo oud is deze niet.

Links en rechts van het water staan leuke, historische panden. Een ervan heeft zelfs een theekoepel, uit het eind van de 18^e eeuw, in de tuin. De huidige eigenaar heeft er zijn fiets in gezet. Het oorspronkelijke huis moest in 1917 plaats maken voor het nieuwe raadhuis naar ontwerp van J. Dullaart. Inmiddels hoort Linschoten bij de gemeente Montfoort en is in het raadhuis een restaurant gevestigd.

Tegenover de volgende brug, op de parkeerplaats van een supermarkt, zetten we de auto neer. We wandelen wat rond op zoek naar mooie plekjes voor Gerard om te fotograferen. Die zijn er genoeg. Momenteel is Linschoten een beschermd dorpsgezicht, ook al vond Craandijk er niet veel aan: 'Van het dorp zelf weet ik niet veel bijzonders te verhalen. Het ziet er frisch en goed onderhouden uit.'

Schilderachtig noemt hij het nog wel en hij vermeldt de scheve kerktoren en dat de kerk in 1482 in brand is gestoken omdat er zich een groep Montfoortse plunderaars in verschanst had. Maar: 'In Linschoten is verder niet veel te zien.'

Het kan zijn dat het aan het eind van de 19^e eeuw in ons land wemelde van dit soort dorpjes, maar voor de moderne reiziger is het toch tamelijk uitzonderlijk om zo'n ongeschonden dorpskern aan te treffen. Rondom het kleine kerkje dat op een kleirug langs het riviertje ligt en waarvan de toren inderdaad vervaarlijk voorover helt, is een aantal straatjes en steegjes met charmante oude huizen.

Bij de brug staat de herberg 'Het wapen van Linschoten en Snelrewaard', die van 1585 tot 1919 ook als rechthuis dienst deed. De oude, 16^e eeuwse, onderkelderde gerechtskamer ligt aan de rivierkant van het verder grotendeels 18^e eeuwse pand. Het huis aan de andere kant van de brug is vermoedelijk eveneens deels 16^e eeuws, maar ook dat is in later tijden flink verbouwd. De panden aan de Dorpsstraat dateren verder merendeels uit de 19^e eeuw. Voor Craandijk was dat dus nieuwbouw en waarschijnlijk zo oninteressant als voor ons de architectuur van Leidsche Rijn of Nieuwegein.

Gerard en ik wandelen een eindje de Dorpsstraat door. Moderne winkels ontbreken hier helemaal, waardoor je je in een andere tijd waant. We benutten de kwakel om terug aan de overkant van het riviertje te komen en stappen weer in de auto. Het volgende doel is het kasteel Linschoten dat vlak buiten het dorp aan de Lange Linschoten ligt.

NB: Dit verhaal is geschreven in 2003 en eerder gepubliceerd in de Artishockberichten, programmablad van de vereniging Artishock in Soest en op het Volkskrantblog.

Tekening: Gerard Kuit

Bronnen: Wandelingen door Nederland, Utrecht - J. Craandijk, 1874; Kastelengids van Nederland - Doriann Kransberg en Hans Mils - 1979; Monumenten in Nederland, Utrecht - Zwolle, 1997.

Linschoten op Wikipedia 

Informatie over Linschoten op www.linschoten.nu

Locatie Linschoten op Googlemaps