zaterdag 28 april 2012

De Zuiderzee deel 4 – Muiderberg, rechthuis, tram en brink


De weg langs de Joodse begraafplaats, die naar het Rechthuis en de Brink van Muiderberg voert, heet de 'googweg'. Dat heeft niets te maken met een synagoge, die je hier misschien zou vermoeden. De weg is genoemd naar het riviertje de Goog, dat hier vroeger naar de Vecht stroomde.


Langs deze route kwam je vroeger het dorp binnen. Een van de eerste huizen die je zag was een herberg, die in de 18e eeuw ook dienst deed als rechthuis. Toen in 1881 de tramlijn van Amsterdam naar Muiderberg gereed kwam werd dit het station. Er werd een lage vleugel aangebouwd met een houten galerij.

Nu kun je er onder de bomen op het terras zitten en het speciaal vervaardigde gebak bij de koffie bestellen. Op een sokkel voor het pand staat een miniatuur van de tram die hier zoveel toeristen uit de hoofdstad afleverde.


Het is maar een kleine wandeling naar de Zuiderzeekust. Eerst kom je langs de Brink met muziektent en statige villa's. Dan passeer je de Lutherse begraafplaats, aan de badlaan, nu in gebruik als algemene begraafplaats.

Oorspronkelijk was dit de plaats waar de familie Kanth *) in de 18e eeuw zijn overledenen begroef. De grond werd in 1790 door Tobias Kanth, meester zadelmaker uit de Reguliersbreestraat te Amsterdam, aangekocht en in 1792 kreeg hij van de schout en schepenen toestemming om er een begraafplaats in te richten.

In de eerste helft van de 19e eeuw kopen veel Lutherse families hier een graf. In 1880 word een eenvoudig ontvangstgebouw bij de ingang opgetrokken. Vandaar voert een lindenlaantje naar de oudste graven. Het opvallendst is het praalgraf voor F.F. Groen van Waarder (1882), met twee enorme stenen honden. Er omheen een aantal oude grafkelders, maar ook veel moderne graven.


Gerard en ik zijn ondertussen wel toe aan iets luchtigers en wandelen verder naar de kust. Er is een voetpad langs het water, dat aan de linkerkant richting kerk gaat. Recht voor ons is een jachthaventje met een restaurant.

We slaan rechtsaf waar een rijtje knusse, ouderwetse huisjes uitkijkt op het water en de tuin rond de imposante villa Flevorama. Dit witte pand, met zijn fraaie daklijst en dakkapellen, werd in 1885 gebouwd voor W.F.K. Roemer, directeur van het Amsterdamse paleis van Volksvlijt. Het uitzicht zal er prachtig zijn. Zelfs nu de Zuiderzee is ingedijkt en er aan de horizon nieuw land is drooggelegd.

Wat verderop nog een restaurantje, maar zo toeristisch als het in de 19e eeuw geweest moet zijn is het hier toch niet meer. De weg buigt van de kust af een nieuwbouwwijkje in. We zoeken het vervolg van onze route, richting Naarden.


*) Info van www.dodenakkers.nl , Monumenten in Nederland noemt de familie Kool als stichters.

Van ons bezoek aan Muiderberg is ook een kort YouTube-filmpje gemaakt:






Dit verhaal is geschreven in 2010 en is eerder verschenen in de Artishock Berichten, het maandblad van Vereniging Artishock in Soest. Het kan zijn dat inmiddels de situatie ter plaatse gewijzigd is.



Tekening: Gerard Kuit

Foto's: De Stripman

Bronnen: Jac.P.Thijsse – Langs de Zuiderzee 1915; Monumenten in Nederland - Noord-Holland 2006 ; Google maps en Wikipedia.

Zie op Wikipedia:  Muiderberg 


Een zeer informatieve website over begraafplaatsen in ons land is www.dodenakkers.nl 




zaterdag 21 april 2012

De Zuiderzee deel 3 – Muiderberg, de Joodse begraafplaats



Afgezien van het echobos en de Zuiderzeekust, die van Muiderberg een attractie maakten voor ontspanning zoekende stedelingen, is het dorp ook opmerkelijk door bezienswaardigheden van heel andere aard. De voormalige Lutherse (nu algemene) begraafplaats en de Joodse begraafplaats.

De laatste is de grootste van zijn soort in Nederland. Als je vanaf de kerk komt en min of meer rechtdoor rijdt, langs de rand van het echobos, zie je aan de rechterhand een hek en vervolgens een muur. Uiteindelijk kom je aan een poort met daarboven een davidster.


Een pad leidt naar een ontvangstgebouw, rechts daarvan is een grasveld, met een paar zerken. Daarachter wat op het eerste gezicht een bos lijkt, maar als je goed kijkt staan en liggen, tussen de bomen, nog veel meer grafstenen.


Voorbij het gebouw gaat het pad wat omhoog. Gerard duwt me voort in de rolstoel en heeft het niet gemakkelijk op deze hellende grindweg. Boven zien we links en rechts grafstenen met bomen en struiken ertussen. Het pad gaat weer naar beneden, naar een volgend gebouwtje, waarachter velden met rijen graven te zien zijn.

We overleggen even en besluiten dat ik onder de bomen zal wachten terwijl Gerard verderop een kijkje neemt. Ik maak een paar foto's. Het is een exotische en geheimzinnige plaats, door de voor mij onleesbare teksten en onbekende symbolen op de grafstenen.

Sommige moeten al oud zijn, gezien de staat van verwering en verval, scheef gedrukt door opschietende bomen. Een vink zingt zijn liedje, zittend op een van de stenen. Even later zie ik een konijntje tussen de graven huppelen.


Deze Joodse begraafplaats is al in de 17e eeuw gesticht, de Hoogduitse Joden kochten hier in 1642 grond aan, de Poolse Joden in 1660. Later werden de twee samengevoegd. Muiderberg werd als locatie gekozen vanwege de hoog gelegen zandgrond, omdat er ruimte was voor latere uitbreidingen en omdat het vanuit Amsterdam, waar de meeste Joodse families woonden, goed te bereiken was, via de Naardense trekvaart.

In de Joodse traditie worden begraafplaatsen nooit geruimd. In sommige steden, waar de ruimte beperkt was, heeft dat er toe geleid dat men nieuwe graven bovenop de oude plaatste. Dat is in Muiderberg niet gebeurd, maar de graven liggen wel dicht opeen. In totaal zijn hier ongeveer 45.000 mensen begraven.

De oudste, bewaard gebleven, grafsteen dateert uit 1665. In het rampjaar 1672 werd de begraafplaats gebruikt door de Franse troepen, om van daaruit Muiden onder vuur te nemen. Er werden grafstenen weggenomen voor de bouw van een schans en om kanonnen op te plaatsen. De verloren gegane graven worden nu aangeduid door bordjes met de tekst 'akker vol graven'.

Na de 2e wereldoorlog kwam er van de 7 beheerders slechts 1 terug. Die was niet in staat om ook de oudste gedeelten van de begraafplaats te onderhouden. Daar is nu een bos opgeschoten, vooral bestaande uit eikenbomen, van inmiddels ruim 60 jaar oud. Het bepaalt mede de wonderlijke en unieke sfeer van deze plek.

Gerard en ik rijden terug het dorp in. Ooit reed hier de Gooische Tram, die beter bekend stond als 'de Gooische Moordenaar'. Bij het Rechthuis, dat toen ook tramstation was, strijken we neer voor een kopje koffie.



Dit verhaal is geschreven in 2010 en is eerder verschenen in de Artishock Berichten, het maandblad van Vereniging Artishock in Soest. Het kan zijn dat inmiddels de situatie ter plaatse gewijzigd is.



Tekening: Gerard Kuit

Foto's: De Stripman

Bronnen: Jac.P.Thijsse – Langs de Zuiderzee 1915; Monumenten in Nederland - Noord-Holland 2006 ; Google maps en Wikipedia.

Zie op Wikipedia:  Muiderberg 


Een zeer informatieve website over begraafplaatsen in ons land is www.dodenakkers.nl met een artikel over de Joodse begraafplaats in Muiderberg. 




vrijdag 13 april 2012

De Zuiderzee deel 2 – Naar Muiderberg



Het is een smal weggetje dat langs de oude Zuiderzeedijk van Muiden naar Muiderberg loopt. Voor het grootste deel onderlangs de dijk, zodat je maar af en toe een glimp van het IJmeer kunt zien. Aan de andere kant, rechts van ons, is het uitzicht ruim, over weids polderlandschap.

Dit stuk heet 'de Noordpolder beoosten Muiden', volgens mijn topografische kaart uit de jaren '70. De sloten lopen hier haaks op de zeedijk. Een stukje verder landinwaarts lopen ze parallel aan de oude zeekust. Misschien een teken van inpoldering in twee fasen.

Er zijn maar een paar boerderijen aan de weg en na een paar sportveldjes rijden we ineens langs een bosrand. Dit onverwachte bosperceel heet het echobos, genoemd naar een stenen muur die er te vinden is, die geluiden weerkaatst. Het is een overblijfsel van de 17e eeuwse buitenplaats Rustwijk, ooit gesticht door de Amsterdamse regent en dichter Johan Six.


Ik vermoed dat het hier om dezelfde Johan, of Jan, Six gaat die door Rembrandt in 1654 geportretteerd is. Het inmiddels beroemde schilderij is nog steeds in bezit van de familie Six en wordt in het najaar van 2010 tentoongesteld in het Rijksmuseum.*)

Volgens Thijsse is het echobos '...voor Amsterdammers het bosch, dat zij al wandelend het vlugst kunnen bereiken.' Hij roemt de gevarieerde begroeiing en de vele vogels die je er kunt zien. Ondertussen zijn we haast ongemerkt Muiderberg binnen gereden. Op een kruispunt slaan we het smalle weggetje in naar de kerk, die op een hoogte aan de rand van het dorp ligt.

Thijsse schrijft: 'Muiderberg zelf is een van de mooiste landschappen in Holland, vooral uit de verte, want de heuvel met zijn hooge bomen en de kerk met den stompen toren rijzen alleraardigst omhoog uit de zee en uit de vlakte en vormen een prachtig en indrukwekkend silhouet.'

We parkeren de auto en kijken een beetje verbaasd om ons heen. Bij veel dorpen en steden moet je je eerst een weg zoeken door nieuwbouwwijken en industrieterreinen, hier sta je zomaar ineens in het oudste deel van het dorp.


Muiderberg is in de vroege middeleeuwen ontstaan. Een door de gletsjers in de ijstijden gevormde stuwwal raakt hier aan de zuiderzeekust. Door afkalving is een soort klif ontstaan en daarbovenop ligt, inderdaad indrukwekkend mooi, de verder tamelijk eenvoudige kerk.

Graaf Willem III van Holland stichtte hier in 1324 een kapel ter ere van Floris V. In de 15e eeuw werd de kapel opgevolgd door een gotisch kerkgebouw, dat na brand aan het eind van de 17e eeuw grotendeels herbouwd moest worden. In 1934 ging door een brand nog eens de spits van de toren verloren.

Ik wandel een rondje om de kerk langs tamelijk recente grafstenen. Gerard maakt wat foto's. Binnen zijn de geluiden van de zondagochtenddienst te horen. Stilletjes stappen we weer in de auto...


*) - De tentoonstelling was van 7 september tot 29 november 2010. Zie ook dit bericht op de website van het Rijksmuseum.


Dit verhaal is geschreven in 2010 en is eerder verschenen in de Artishock Berichten, het maandblad van Vereniging Artishock in Soest. Het kan zijn dat inmiddels de situatie ter plaatse gewijzigd is.



Tekening: Gerard Kuit

Foto's: De Stripman

Bronnen: Jac.P.Thijsse – Langs de Zuiderzee 1915; Monumenten in Nederland - Noord-Holland 2006 ; Google maps en Wikipedia.

Zie op Wikipedia: Jac. P. ThijsseMuiderbergJan Six 




vrijdag 6 april 2012

De Zuiderzee deel 1 – Naar de kust



De reeks over de Zuiderzee is een nog niet geheel voltooid project. De eerste hoofdstukken zijn geschreven in 2010. We zijn even gestopt na hoofdstuk 67. Het zou kunnen dat we de rondrit nog eens helemaal voltooien, maar voorlopig moet de lezer het hiermee doen.

Niet ver van mijn huis is een heuveltje, dat de Lazarusberg wordt genoemd. Veel stelt het niet voor, ondanks die fraaie naam, het is nog geen 20 meter hoog. Toch was het ooit een bekend uitzichtpunt. Je kon daarvandaan kerktorens van Amersfoort en Utrecht zien. Je keek uit op de bossen van Soestdijk en Baarn en daaroverheen kon je zelfs een glimp opvangen van de Zuiderzee.

Maar goed, dat is al lang geleden. In boeken van wandelaars als Craandijk, die eind 19e eeuw zijn reisverhalen schreef, of Jac P. Thijsse, met zijn Verkade albums uit de eerste decennia van de 20ste eeuw, kun je lyrische verslagen lezen over de mooie vergezichten in Gooi- en Eemland.

Het dijkhuis bij Muiden

Inmiddels is er rondom al die heuveltjes veel gebouwd en vooral gegroeid. Ons land is veel dichter bebost dan een eeuw geleden en al die mooie bomen benemen ons het uitzicht. Nu moet je in een luchtballon klimmen, of op de kerktoren gaan staan om, vanaf Soestdijk, een glimp van de randmeren te kunnen opvangen.

De Zuiderzee bestaat natuurlijk niet meer. Maar met het boek van Thijsse in de hand kunnen we wel gaan kijken hoe de voormalige Zuiderzeekust er nu bij ligt.


Gerard en ik vertrekken op een mooie voorjaarsochtend richting Naarden. Daar is een woonwijkje dat het Jac.P.Thijssepark heet. We stoppen er even, maar veel bijzonders kunnen we er niet aan ontdekken. Het blijkt een doorsnee nieuwbouwwijk te zijn, gebouwd ergens in de jaren '70, of '80. Ingeklemd tussen de Naardertrekvaart en de oude Rijksweg van Amsterdam naar Amersfoort.

We rijden een stukje terug langs de vaart en steken die over, vlak bij Naarden-Vesting. Aan de overkant is een industrieterrein. Maar als we wat verder rijden, onder de A1 door, richting Muiden, wordt het uitzicht aangenamer. Weilanden, bomenrijen en een glimp van het Muiderslot.

Bij Muiden zoeken we de Noordpolderweg, die begint achter het Muizenfort. Een smal weggetje is het, maar het voert ons naar de Zuiderzeekust. Of eigenlijk de rand van het IJmeer.


Thijsse heeft hier ook gewandeld. Hij kwam uit Amsterdam en beklaagde zich erover dat het niet toegestaan was om direct vanaf het Muiderslot langs de zeedijk te lopen. Net als wij kwam hij tenslotte uit bij: '...'t mooie witte dijkhuisje, dat al van mijlen ver een van de meest in het oog vallende bijzonderheden van den Gooischen oever is.'

Hij zegt ook nog dat je van daar zo'n mooi zicht hebt op het Muiderslot. Dat is helaas niet meer zo. Vanaf de Noordpolderweg kun je het slot nog goed zien, maar bij het witte huisje zijn de bomen te hoog opgeschoten...


Dit verhaal is geschreven in 2010 en is eerder verschenen in de Artishock Berichten, het maandblad van Vereniging Artishock in Soest. Het kan zijn dat inmiddels de situatie ter plaatse gewijzigd is.



Tekening: Gerard Kuit

Foto's: De Stripman

Bronnen: Jac.P.Thijsse – Langs de Zuiderzee 1915; Google maps en Wikipedia.

Zie op Wikipedia: Jac. P. Thijsse en Naardertrekvaart 

De Noordpolderweg op straatinfo.nl

Op Google Maps: De Lazarusberg  en  de Noordpolderweg en Dijkweg bij Muiden