woensdag 9 november 2011

Wijk bij Duurstede 1 - Romeinse oorsprong

'Wijk bij Duurstede is thans een stil landstadje…', schreef dominee Jacobus Craandijk in 1883 en als wij, op een mooie zondagochtend in augustus 2002, onze auto parkeren op de parkeerplaats aan het Walplantsoen kunnen we hem alleen maar gelijk geven. Er is natuurlijk veel veranderd in ruim honderd jaar, maar de rust is gebleven. Al kan dat natuurlijk ook aan het vroege uur liggen. We wandelen de Plantsoensteeg in naar de oude kerk en horen daar het orgel spelen en de gemeente zingen. 



Bij Wijk bij Duurstede gaat de Rijn over in de Lek, leerden wij op school bij aardrijkskunde. Maar in feite gaat de Rijn gewoon verder, als de Oude- of Kromme Rijn die bij Katwijk uitmondt in de Noordzee. Vroeger was dit de hoofdstroom, veel breder dan nu en hij overstroomde regelmatig de omliggende landstreek.

We steken het bescheiden riviertje over nadat we, vanaf de Langbroeker Wetering, de weg naar Wijk genomen hebben. Op het kruispunt was vroeger een herberg gevestigd. Craandijk nam er een '…snede brood met kaas en een glas bier…'. Daarna ging het langs '…boerenhofsteden, boomgaarden, weiden en brugjes, hooge peppels en wilgen, hier en daar een zicht op den korten, zwaren kerktoren van Wijk…'. En zo is het in grote lijnen nog steeds. De weg is ondertussen geasfalteerd, natuurlijk, sommige huizen zijn nieuw, maar verder heeft de vooruitgang zich hier rustig gehouden.

De dominee wandelde Wijk binnen over de Hoogstraat en passeerde zo een stuk grond waar al in het midden van de 19e eeuw sporen van vroegere bewoning gevonden werden: '…gij hoeft slechts even hier of daar te bukken (…) om er scherfjes en stukjes gebakken aarde te vinden…'. Overblijfselen van een legendarisch verleden.

Hier langs de oever van de Rijn, die toen ook al een belangrijke handelsroute was, lag Dorestad, een welvarende doorvoerhaven, die vooral bekend is geworden door de plunderingen van de Noormannen in de 9e eeuw. Voor die tijd hadden de Romeinen al een castellum gebouwd bij de splitsing van Rijn en Lek. De dominee meende dat het kasteel van Duurstede op de resten van dat fort gebouwd was. Tegenwoordige geleerden situeren het aan de overkant van de huidige stroom, bij het Gelderse dorp Rijswijk. Bij baggerwerkzaamheden kwam daar in 1979 een paar Romeinse helmen boven water.


Tussen 58 en 49 voor Christus veroverde Julius Caesar heel Nederland. Heel Nederland ? Nee, het deel boven de grote rivieren bleef dapper weerstand bieden. Eigenlijk was de verovering van de zuidelijke Nederlanden een voortvloeisel uit de verovering van Gallië. Je zou kunnen zeggen dat Caesar wat ver naar het noorden doorgeschoten was, maar de huidige grenzen bestonden natuurlijk nog niet en het was niet zo duidelijk waar Gallië nou eigenlijk ophield.

De Romeinse legers, waarvan de soldaten merendeels afkomstig waren uit al eerder door de Romeinen veroverde gebieden, legden langs de Rijn van Nijmegen tot aan Katwijk, grensversterkingen aan. Het castellum bij Wijk Bij Duurstede huisvestte waarschijnlijk een infanterie cohort en heette Levefanum. Tot en met de 3e eeuw na Christus werd het door de Romeinen gebruikt.

Rond 400 begon het verval van het Romeinse rijk en in 406 besloot keizer Honorius zich uit ons land terug te trekken. De Franken namen vervolgens de boel over en de Rijn werd nu het toneel van schermutselingen tussen de Franken en de Friezen.

In 690 was er, bij het 'castrum Dorestad', een veldslag tussen de Friezen onder leiding van koning Radboud en de Franken, die aangevoerd werden door hofmeier Pepijn II. Men neemt aan dat bij het oude fort inmiddels een nederzetting was ontstaan. Van het castellum Levefanum is verder niet veel teruggevonden, de bedding van de rivier heeft zich verlegd en de resten zijn waarschijnlijk weggespoeld. Wel is er ten noorden van de oude stad, bij de Horden waar nu een nieuwbouwwijk is, tussen 1984 en '87 een begraafplaats opgegraven met Romeinse graven uit de perioden van 0 tot 250 na Christus.


NB: Dit verhaal is geschreven in 2002, voor het verenigingsblad van Artishock in Soest, de situatie ter plaatse kan inmiddels veranderd zijn. Het is ook eerder geplaatst op het voormalige Volkskrantblog.

Tekening: Gerard Kuit

Bronnen: J. Craandijk: Wandelingen door Nederland - Utrecht, 1874; Doriann Kransberg en Hans Mils: Kastelengids van Nederland, 1979; Bloemers, Louwe Kooijmans en Sarfatij - Verleden land, 1981; van Es, Sarfatij en Woltering (redactie) - Archeologie in Nederland, 1988; Monumenten in Nederland - Utrecht, 1997

Zie ook Wijk bij Duurstede op Wikipedia 


Lokatie Wijk bijDuurstede op Google Maps

2 opmerkingen:

martin zei

Gisteren sloeg ik iets voorbij Amerongen rechtsaf, in noordleijke richting. Toch weer eens wat verder rijden naar dit mooie stadje.

Jan de Stripman zei

@martin - Ik ben er sinds ik dit verhaal schreef ook niet vaak meer geweest. Wel jammer, het ligt er prachtig, aan de rivier...